Φανταστείτε πως κοιτάζετε έναν χάρτη του κόσμου. Κάποια στιγμή θα πέσετε επάνω στην Πελοπόννησο, μία μεγάλη χερσόννησο που είναι σχεδόν νησί και που είναι χωρισμένη σε αναρίθμητες μικρές πολιτείες χωρισμένες απο βουνά, λόφους, κόλπους, πεδιάδες, κοιλάδες και χερσοννήσους. Κάποια στιγμή θα πέσετε επάνω στον Ωλενό, τον Ερύμανθο των αρχαίων, μεγάλο βουνό που αποτελείται απο μία δαιδαλώδη συστάδα κοιλάδων άλλοτε πλατειών και άλλοτε στενών. Μέσα σε αυτό το υδρολογικό μα σαγηνευτικό χάος κρύβονται ένα σωρό μικρές πολιτείες και μία απο αυτές είναι το Σοποτό (Αροανία). Κτισμένο στα 900 μ. στις πλαγιές του Τάρταρη, πρόβουνου του Ωλενού, στην αρχή μιάς μικρής πλην εύφορης κοιλάδας το Σοποτό υπήρξε κάποτε ένα απο τα σπουδαιότερα κεφαλοχώρια της Καλαβρυτινής επαρχίας με σημαντικό πληθυσμό και οικονομική και πολιτισμική δραστηριότητα. Πλέον ζεί την τελική φάση της παρακμής του, ακατοίκητο τον χειμώνα κοιτάζοντας σε ακαλλιέργητο κάμπο και αβόσκητα βουνά περιμένωντας και οι ελάχιστοι πλέον καλοκαιρινοί παραθεριστές να πεθάνουν μαζί του.
Ιστορία
Ώς συνήθως κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πότε πρωτοκατοικήθηκε ο οικισμός. Πιθαναλογώ πάντως πως οι ποταμήσιες κοιλάδες της περιοχής πρέπει να ήταν ήδη κατοικημένες απο την αρχαιότητα δεδομένου ότι υπάρχουν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα στο κοντινό Αφροδίσιο όρος (βλέπετε το λήμμα για την Κοντοβάζαινα) και ότι ο Παυσανίας πέρασε απο τον σύγχρονο δρόμο Τριπόλεως-Πατρών περιγράφοντας αρχαίους οικισμούς που σχετίζονται με τους σύγχρονους πάνω σε αυτό τον δρομό. Το όνομα του οικισμού είναι εμφανώς Σλαβικό και φαίνεται να σημαίνει “πτώση υδάτων”, αναφερόμενο στις πηγές του οικισμού. Δεν είναι δύσκολο να συμπεράνουμε πως πρέπει η περιοχή να οικίστηκε απο Σλάβους τους σκοτεινούς αιώνες του μεσαίωνα (όπως εξάλλου η κοντινή περιοχή των Νεζερών που οικίστηκε απο την φυλή των Εζεριτών) οι οποίοι σταδιακά εξελλενίστηκαν και αναμίχθηκαν με τους ντόπιους.
Η ανέρευση πληροφοριών για τέτοιους οικισμούς όπως το Σοποτό είναι δύσκολη (αφού κανείς δεν νοιάστηκε να διασώσει τις προφορικές παραδόσεις και την ιστορία την εποχή που ακόμη υπήρχαν κάτοικοι εδώ) όμως πρέπει η ανάπτυξη του οικισμού σε κεφαλοχώρι να ωφείλεται στην κοντινή Μονή των Αγίων Θεόδωρων (στο χωριό Ανάσταση που ανήκει στο Σοποτό/Αροανία).
Η Μονή, που είναι ανδρική, σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα υπό τον Εμμανουήλ Κομνηνό, καταστράφηκε και ξαναφτιάχτηκε περί του 1460 και ανακαινίσθηκε στην σημερινή της μορφή το 1724. Τον 18ο αιώνα η Μονή απέκτησε σημαντική κτηματική περιουσία στην γύρω περιοχή αλλά και στα πεδινά της Αχαίας και Ηλείας και το 1821 προσέφερε πολλά στην επανάσταση. Μετα τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο πέρασε αρκετές δυσκολίες όμως πλέον λειτουργεί ως γυναικεία μονή. Η Μονή της Φανερωμένης επίσης υπήρξε σημαντικό μοναστήρι παλιά (με επιγραφή που αναφέρει ως έτος κτίσης το 1616) και διασώζεται το καθολικό της.
Το Σοποτό ήκμασε κυρίως στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, στην λεγόμενη εποχή του νεοελληνικού διαφωτισμού, όταν όπως φαίνεται αρκετοί κάτοικοι ξενιτεύτηκαν στην Πάτρα και έγιναν επιτυχημένοι έμποροι ενισχύοντας οικονομικά την πατρίδα τους, αλλά και η κτηνοτροφία άρχισε να εμπορευματοποιείται και η μεταξουργία να αναπτύσσεται έντονα στην Πελοπόννησο (αν και δεν έχω στοιχεία για την συγκεκριμένη περιοχή). Βέβαια κύρια οικονομική δραστηριότητα του οικισμού θα πρέπει να ήταν ανέκαθεν η κτηνοτροφία αφού ο οικισμός έχει λίγες πεδινές μόνο εκτάσεις στην κοιλάδα.
Τον 19ο αιώνα μέχρι και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο καθιερώθηκε ως τοπικό οικονομικό και εμπορικό κέντρο με την λειτουργία πολλών μαγαζιών, ειρηνοδικείου και υπηρεσιών. Η Σχολή του Σοποτού που ιδρύθηκε το 1796 ήταν απο τα πιο σημαντικά ιδρύματα της Πελοποννήσου επι της Τουρκοκρατίας και συνέχισε αδιάλειππα την λειτουργία της μέχρι την μεταπολεμική περιόδο όταν έκλεισε οριστικά εξαιτίας της εγκατάλειψης του οικισμού. Το κτίριο της έχει σωθεί ευτυχώς και λειτουργεί ως ξενώνας.
Μοναδική αναφορά του οικισμού υπήρχει απο τον Άγγλο περιηγιτή William Martin Leak που το 1806 επισκέφθηκε το Σοποτό (Αροανία) και αναφέρει: “Εδώ στέκεται το Σοποτό, στις κατηφώρειες ενός μεγάλου λόφου του οποίου η κορυφή είναι καλυμμένη απο χιόνι. Ένα ρέμα περνάει μέσα απο την κωμόπολη και συναντάει στον κάμπο, ένα τέταρτο της ώρας πιο κάτω, απο μία σημαντική πηγή που αναβλύζει στην βάση του βουνού απο αριστερά. Το μέρος αποτελείται απο 160 σπίτια διεσπαρμένα στις πλαγιές όπως στην Δίβρη, όχι όμως τόσο μεγάλης έκτασης όπως εκείνη η κωμόπολη, αλλά έχοντας το πλεονέκτημα των κήπων όπου φύονται κερασιές και μεγάλες καρυδιές: η δεκάτη αγοράζεται απο τον Ασημάκη των Καλαβρύτων του οποίου η καταπίεση που είναι χειρότερη του Τούρκου αναγκάζει τους ανθρώπους να φεύγουν απο το μέρος, έτσι ώστε πολλά σπίτια είναι άδεια.”
Αρχιτεκτονική
Το Σοποτό χαρακτηρίζεται, παρά την ορεινή και δυσπρόσιτη του θέση, απο πολύ πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά. Ακολουθεί το γενικότερο ύφος της αρχιτεκτονικής του ορεινού όγκου της Πελοποννήσου όμως είναι απο τους οικισμούς που διαθέτουν αρκετά μεγάλα αρχοντικά. Τα περισσότερα, απλά, σπίτια είναι διώροφα με στενόμακρη κάτοψη και κτισμένα κάθετα προς το έδαφος. Ο κάτω όροφος είναι συνήθως αποθήκη-στάβλος και ο πάνω είναι η κατοικία. Στα κτίρια επί του κεντρικού δρόμου ο κάτω όροφος είναι καταστήματα.
Πολλά κτίρια όμως έχουν και τους δύο ορόφους ως κατοικίες και έχουν έναν μεγάλο όγκο που τα καθιστά αρχοντικά. Σ’αυτή την κατηγορία υπάρχουν δύο κύριες κατόψεις: είτε στενόμακρη είτε τετράγωνη (ντιβίτικο σπίτι). Υπάρχουν και σπίτια με τρείς ορόφους όπου σ’αυτή την περίπτωση το ισόγειο είναι η αποθήκη-στάβλος και οι όροφοι το σπίτι.
Όλα τα κτίρια είναι κτισμένα αποκλειστικά απο πέτρα, απο Λαγκαδινούς μαστόρους και χρονολογούνται κυρίως στον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου, μετά δηλαδή την επανάσταση και μέχρι και τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο που οδήγησε στην ερήμωση. Οι πέτρες πλήρωσης είναι ελάχιστα κατεργασμένες όμως τα αγκωνάρια, πρέκια και οι λαμπάδες είναι πολύ καλά επεξεργασμένα, όσο πιο πλούσιος ο ιδιοκτήτης τόσο καλύτερα η κατεργασία τους. Στα πιο παλιά σπίτια βρίσκονται παράθυρα με τοξοτό πρέκι ενώ στα πιο καινούργια έχουμε ένα κάθετο πρέκι είτε κάθετο πρέκι με ανακουφιστικό τόξο. Αρκετές απο τις πόρτες έχουν εμφανή νεοκλασσική επιρροή με όλον τον τείχο γύρω απο την πόρτα να είναι κτισμένος μόνο με αγκωνάρια και η πόρτα να είναι ψηλή και με μεγάλο πλάτος.
Όπου υπάρχουν μπαλκόνια είναι με μικρό πλάτος και είτε ξύλινα ή μεταγενέστερα τσιμεντένια. Η προσπέλαση του σπιτιού γίνεται συνήθως μέσω χαγιατιού που πάντως στο Σοποτό δεν έχει ούτε και αυτό μεγάλο εμβαδόν. Δυστυχώς δεν διασώζονται στον οικισμό ούτε οι περισσότεροι μαντρότειχοι των αυλών ούτε και οι πόρτες τους, όμως όπου διασώζονται είναι ψηλοί και οι πόρτες τοξοτές. Οι στέγες είναι με ρωμαικά κεραμίδια όμως υπάρχουν ενδείξεις, όπως εξάλλου και σ’όλη σχεδόν την περιοχή, πως παλιότερα ήταν απο σχιστόλιθο. Οι αυλές είναι, εκτός σύγχρονων αλλοιώσεων, σχεδόν πάντα χωμάτινες που εξαιτίας της εγκατάλειψης του οικισμού παρουσιάζουν μία καταθλιπτική εικόνα που δεν έχει σχέση με τις περιγραφές του Leak. Το Σοποτό (Αροανία) είναι γενικά ένα απλωμένο χωριό με τα σπίτια να έχουν μεγάλα οικόπεδα και απόσταση μεταξύ τους, με μόνη εξαίρεση πύκνωσης κατά μήκους του κεντρικού δρόμου όπου ήταν κάποτε η αγορά. Χαρακτηρίζεται και απο τις αρκετές και διασκορπισμένες εκκλησίες, δεν έχει κάποιον “καθεδρικό” όπως τα περισσότερα χωριά.
Το χωριό δυστυχώς αν και έχει σπουδαίες δυνατότητες διατήρησης κρατιέταται πίσω απο την εγκατάλειψη που έχει οδηγήσει και στην αλλοίωση της αρχιτεκτονικής του οικισμού εξαιτίας επεμβάσεων άσχετων με την τοπική αρχιτεκτονική. Σήμερα αν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι πρέπει να είναι ελάχιστη. Στην δική μου επίσκεψη, τον χειμώνα, δεν συνάντησα κανέναν. Το χωριό εξάλλου έχει απαράδεκτη οδική συγκοινωνία, καμία λεωφορειακή σύνδεση, καμία υπηρεσία και τα χωράφια της περιοχής σιγά-σιγά τα τρώει το δάσος. Χρειάζονται γενναίες προσπάθειες αναγέννησης που όμως θα ανταμφειφθούν απο το εξαιρετικό κλίμα, το καθαρό νερό και την ομορφιά του οικισμού και του τοπίου.
Να προσθέσω εδώ πώς τα χωριά Αλέσταινα, Αγρίδι και Ανάσταση υπήρξαν αποικίες του Σοποτού/Αροανία. Τα δύο τελευταία δεν τα επισκέφθηκα όμως το πρώτο έχει το δικό του άρθρο εδώ.